Bạn đã từng làm việc gì đó mà không để ý đến thời gian chưa? Mọi thứ xung quanh – từ tiếng chuông điện thoại đến những người đi qua hành lang – dường như biến mất. Bạn tập trung hoàn toàn vào những gì đang làm và chú ý đến nỗi thậm chí quên cả bữa trưa. Bạn cảm thấy tràn đầy sức sống và hạnh phúc về những việc đang làm.
Hầu hết chúng ta đã trải qua cảm giác này tại thời điểm nào đấy. Các nhà tâm lý học gọi đây là trạng thái “dòng chảy”. Khi nó xảy ra, chúng ta mất ý thức về bản thân và hành động theo bản năng và hoàn toàn chú ý cho nhiệm vụ trước mắt.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết về dòng chảy bằng cách xem xét Mô hình dòng chảy của Csíkszentmihályi Mihály. Làm thế nào mô hình giúp chúng ta hiểu tại sao mình cảm thấy một số nhiệm vụ dễ dàng hơn nhiều so với những người khác? Chúng ta cũng sẽ xem xét làm thế nào sử dụng ý tưởng đằng sau mô hình để trải nghiệm dòng chảy thường xuyên hơn và làm việc hiệu quả hơn.
Hãy hình dung khi một bác sĩ ngoại khoa tập trung hoàn toàn tâm trí (và cả cơ thể) vào một ca mổ phức tạp kéo dài có thể lên đến 12 giờ liên tục. Trong suốt quá trình này tâm trí người bác sĩ này gần như tập trung tuyệt đối vào xử lý các tình huống của ca mổ, không nghĩ đến bất cứ thứ gì khác, ngay cả cảm giác đói. Tập trung với toàn bộ năng lượng, toàn bộ sức lực và cảm thấy một sự hứng thú cao độ trong suốt quá trình tập trung này. Đó là trạng thái dòng chảy “State of Flow” của tâm trí con người.
Csíkszentmihályi đã quan sát trạng thái dòng chảy nhiều năm, làm nhiều thực nghiệm và đưa ra kết luận rằng: hiệu quả làm việc sẽ đạt cao nhất khi tâm trí con người duy trì được thường xuyên ở trạng thái dòng chảy. Và đặc biệt khi đạt đến trạng thái dòng chảy là lúc con người chúng ta trải nghiệm được trọn vẹn nhất khái niệm HẠNH PHÚC.
Mô tả về trải nghiệm Hạnh phúc của Csíkszentmihályi khá thú vị đúng không. Đó là lý do vì sao tôi là một tín đồ của ông – người đã gầy dựng trường phái tâm lý học tích cực (positive psychology).
Khái niệm trạng thái dòng chảy của Csíkszentmihályi là không mới. Nếu ai thích tiểu thuyết võ hiệp Kim Dung, “cảnh giới tối cao” xuất hiện khi một hiệp khách luyện đến tuyệt đỉnh công cụ, thân tâm hợp nhất, và sẽ phát huy sức một mạnh vô biên. Như khi Trương Vô Kỵ luyện đến tầng thứ 7 của Càn Khôn Đại Nã Di hay Dương Quá với Ám Nhiên Tiêu Hồn chưởng.
Tuy nhiên làm sao để có được và duy trì được trạng thái dòng chảy mới là đóng góp quan trọng của Csíkszentmihályi. Theo ông, trạng thái dòng chảy chỉ có được khi ta đạt được hai thứ cùng lúc đó là sự thách thức trong công việc và một năng lực đủ để kiểm soát thách thức đó (vùng số 8 trên hình). Nếu hai thứ này không đạt cùng lúc thì ta không có được trạng thái dòng chảy.
>>>Hàm ý cho sự tự nhận thức của bản thân – self awareness
Trong cuộc sống mỗi người ta thường rơi vào các vùng (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7), nó dao động xung quanh các vị trí đó. Lúc ta cảm thấy lo âu buồn bực, lúc ta cảm thấy nhàm chán, thỉnh thoảng ta cảm thấy tự tin, hứng thú, kiểm soát được mọi chuyện… Cuộc sống, công việc càng phức tạp, sự dao động diễn ra liên tục và không ít lần nó làm ta chao đảo, mất phương hướng. Do đó bản lĩnh đầu tiên của con người là phải tự biết được một cách rỏ ràng tâm trạng của mình (Self awareness), từ đó mới tự biết cách vượt qua nó (Self control), để cuối cùng là đạt được sự tự tin (Self confident).
Nếu tự cảm nhận ta đang rơi vào vùng (1) (2) (3), đó là lúc bạn biết bạn cần phải trao dồi thêm kiến thức và kỹ năng – bồi tụ thêm cho năng lực của mình. Còn rơi vào vùng (4) (5) (6) (7) , đó là lúc ta cần có 1 công việc thách thức hơn.
Hãy trình bày một cách thẳng thắn điều đó với sếp của mình.
>>> Hàm ý cho việc rèn luyện một khả năng quan trọng trong năng lực lãnh đạo (leadership): khả năng ảnh hưởng (influence) đến người khác.
Năng lực lãnh đạo là khả năng làm cho cấp dưới toàn tâm toàn ý, hết lòng cho công việc. Lãnh đạo không có nghĩa là ra những chỉ tiêu, gia tăng những áp lực và ngồi đó chờ kết quả, cuối cùng là khen thưởng hoặc xử phạt. Việc người lãnh đạo cần làm hơn nữa là quan sát xem cấp dưới mình đang rơi vào vùng nào trong hình và đưa họ đến trạng thái dòng chảy. Người lãnh đạo như vậy mới thu phục được nhân tâm. Từ đó dẫn dắt tổ chức phát triển. Việc quan sát này không quá khó.
Nếu nhân viên của ta rơi vào vùng (1) (2) (3) nghĩa là họ cần được tạo điều kiện hoặc cần được khuyến khích để học thêm, có thêm kiến thức và kỹ năng.
Còn rơi vào vùng (4) (5) (6) (7), đó là lúc ta cần tạo ra thêm những công việc thách thức hơn cho họ. Lưu ý, công việc thách thức hơn không đồng nghĩa với vị trí công việc cao hơn. Nhiều lãnh đạo đánh đồng việc này, hoặc nhận định sai (không phải ai cũng muốn làm lãnh đạo), đã tạo ra một môi trường làm việc đầy xung đột và thù địch. Gia tăng sự phức tạp cho chính trị nội bộ. Gián tiếp làm suy yếu tổ chức.
10 yếu tố tạo nên dòng chảy
Làm thế nào để biết được khi nào bạn đang trải nghiệm dòng chảy? Csíkszentmihályi đã xác định được 10 trải nghiệm đồng hành cùng trạng thái dòng chảy:
- Hiểu biết rõ ràng về những gì bạn muốn đạt được.
- Có thể tập trung trong một khoảng thời gian nhất định.
- Mất cảm giác ý thức về bản thân.
- Thấy thời gian trôi qua nhanh.
- Nhận phản hồi trực tiếp và ngay lập tức.
- Trải qua sự cân bằng giữa mức độ khả năng của bản thân và thách thức.
- Có cảm giác kiểm soát bản thân khi trải qua tình huống.
- Cảm thấy hoạt động này là một phần thưởng.
- Thiếu nhận thức về nhu cầu cơ thể.
- Hoàn toàn bị hút vào hoạt động.
Ba điều kiện
Csíkszentmihályi cũng xác định ba điều cần phải có nếu bạn muốn bước vào trạng thái dòng chảy:
- Mục tiêu – Mục tiêu cộng thêm động cơ và cấu trúc của những việc bạn đang làm. Cho dù đang học một bài hát mới hay chuẩn bị cho bài thuyết trình, bạn cần phải tuân theo hướng mục tiêu để trải nghiệm dòng chảy.
- Cân bằng – Phải có sự cân bằng giữa kỹ năng và sự nhận thức về thách thức của nhiệm vụ. Nếu một trong hai yếu tố nặng hơn, dòng chảy có thể không xảy ra.
- Phản hồi – Bạn phải có phản hồi rõ ràng, tức thì để thay đổi và cải thiện hiệu suất của mình. Đó có thể là thông tin phản hồi từ người khác hoặc tự nhận thức rằng mình đang tiến bộ.
Sử dụng mô hình dòng chảy
Để nâng cao cơ hội trải nghiệm dòng chảy, hãy thử những điều sau:
- Thiết lập mục tiêu – Thiết lập mục tiêu rất quan trọng trong việc trải nghiệm dòng chảy. Học cách thiết lập mục tiêu hiệu quả có thể giúp bạn đạt được sự tập trung cần thiết.
- Cải thiện khả năng tập trung của bạn – Nhiều thứ có thể làm bạn mất tập trung và rất khó đạt được dòng chảy khi bị gián đoạn. Sử dụng những chiến lược cải thiện khả năng tập trung để làm việc hiệu quả và tập trung hơn trong ngày.
- Xây dựng sự tự tin – Nếu bạn không tự tin vào kỹ năng của mình, bạn sẽ cảm thấy nhiệm vụ khó khăn hơn nhiều so với thực tế. Bài viết về Xây dựng sự tự tin sẽ cho bạn thấy làm thế nào để phát triển bản thân đạt đến thành công.
- Nhận phản hồi – Hãy nhớ rằng, phản hồi là một yêu cầu quan trọng đối với dòng chảy. Đảm bảo rằng bạn áp dụng kỹ thuật phản hồi phù hợp, tìm hiểu làm thế nào để cho và nhận phản hồi có thể tự giúp bản thân và những người khác tiến bộ.
- Tạo ra thách thức trong công việc – Xem xét một số chiến lược như Định hình công việc và khám phá làm thế nào để tạo ra nhiều sự hài lòng trong công việc hơn.
—
Nguồn:
– Video của tác giả Csíkszentmihályi Mihály
– ThS Huỳnh Bảo Tuân, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu và hỗ trợ đào tạo QTDN, Trường Đại học Bách Khoa TPHCM